Semundjet seksualisht të transmetueshme


Semundjet seksualisht te transmetueshme jane infeksione qe perftohen nepemjet marrdhenieve seksuale. Mikroorganizmi qe shkakton semundjen mund te kaloj nga personi i nfektuar ne partnerin e shendoshe nepermjet gjakut, spermes, sekrecioneve vaginale, si dhe cdo fluidi trupor.
Nje pjese e ketyre semundjeve mund te kalojne nga nena tek femija, gjate shtatezanise, gjate lindjes, nepermjet transfuzionit te gjakut ose perdorimit te shiringave te infektuara. Shume prej ketyre infeksiove nuk japin simptoma, dhe mbarten nga njerez plotesisht te “ te shendetshem “ ne dukje.

Shenjat dhe simptomat me te shpeshta jane;
• Plage apo gunga ne pjesen genitale, orale apo rektale
• Urinim i dhimbshem, djegeje gjate urinimit
• Rrjedhje sekrecionesh nga penisi
• Sekrecione vaginale
• Djegje vaginale
• Entje dhe dhimbje te gjendrave sidomos ne rreze te kofshes, dhe ndoshta te perhapura me tej ne trup
• Dhimbje te fundit te barkut
• Rash ne lekure ne krejt trupin, ose ne duar apo kembe.

Shenjat apo simptomat mund te shfaqen disa dite, jave apo ndonjehere dhe vite me vone, ne vartesi te organizmit. Shpesh here ato mund te qetesohen brenda disa javesh, edhe pa trajtim, por ato do te rikthehen me vone duke dhene komplikacione.

Semundjert seksualisht te transmetueshme shkaktohen nga:
• Bakterie (gonorrhea, syphilis, chlamydia)
• Parazite (trichomoniasis)
• Viruse (human papillomavirus, genital herpes, HIV)
Aktiviteti seksual luan nje rol te rendesishem ne perhapjen e tyre, por ekziston mundesisa qe disa semudnje te perhapen dhe me me rruge joseksuale sikur: hepatiti A, B and C, shigella, cryptosporidium dhe Giardia lamblia. Faktoret rriskant:
• Marrdhenie seksuale te pambrojtura: Vaginale apo anale, qofte edhe me nje akt te vetem seksual. Vendosja jo e mire e kondomit, perdorimi i tij jo i vazhdueshem rrit mundesine per te perfiturar infeksion. Marrdheniet orale kane me pak rrezik, por perseri mundet te lejojne kalimin e infeksioneve nese nuk perdoret kondom apo pende dentare letexi ( per te parandaluar kontaktin lekure –mukoze-lekure)
• Marrdhenie seksule me shume parnter: sa me shume partner seksual aq me teper rriten mundesite per te perfituar infeksione seksualisht te transmetueshem.
• Semundje te meparshme seksuale: nje bartes i nje infeksioni seksual eshte me i prire per te perfituar semundje te tjera: psh nese dikush eshte I infektuar nga herpes, sifiliz, gonorea apo klamidia, mund te fare mire te fitoj dhe HIV, apo te riinfektohet nga partneri nese ai nuk eshte i mjekuar.
• Perdorimi i alkolit dhe drogave: subsatanca te tilla duke frenuar gjykimin, kontrollin, perbejne rrisk per te patur marrdhenie apo sjellje te rrezikshme
• Injeksionet: perdorimi i ageve te perdoruar mbart rrezikun per HIV, hepatit B, C.
• Marredhniet ne moshe te re: ne vajzat adoleshente, qafa e mitres nuk eshte e maturuar, e perbere nga qeliza qe jane ne ndryshime te vazhdueshem. Keto qeliza jo te qendrueshme, e bejne kete qafe mitre me vulnerable ndaj semundjeve infective.

Ne pergjithesi, semundje seksualisht te transhmetueshme jane me te shpeshta ne disa grupe te caktuara popullate: te rinje, burrat homoseksual, komunietet e vogla te pazhvilluara. Mendohet qe partneret sekual jane pjese e te njejtit rrjet shoqeror, ne moshe te perafert, ne vendodhje, apo ne kolektive te perbashket.

Transmetimi nga nena tek femija
Disa semundje sikur gonorea, klamidia, HIv, dhe sifilizi mund te kalojne nga nena tek femija gjate procesit te lindjes duke dhe komplikacione te shumta. Per kete arsye te gjitha grate shtatezana jane te detyruara te depistohen per semundje seksualisht te transmetueshme.
Per te bere diagnozen pervec historikut te semundjes dhe vizites gjinekologjike duhet bere:
• Testet e gjakut: per te konfirmuar semundjet virale, si kur HIV hepatitin B, C apo sifiliz
• Analize e urines: disa semundje mund te konfirmohen me nje ekzaminim urinar.
• Analiza e sekrecioneve: nese gruaja ka pllge genitale, sekrecione, behet egazminim i materialit te mare drejpersedrejt dhe i zhvilluar ne terrene apo kultuara te pershatshme.

Depsitimi
Eshte kryerja e ekzaminimive per nje semundje edhe nese nuk ka asnje shene apo sipmtome. Kerkohet te behet ne rastet e meposhtne:
• Te gjithe: per te gjithe personat nga 13 deri 64 vjec testimi per HIV, ne gjak apo ne peshtyme.
• Grate shtatezana: u behet depistimi per HIV, hepatitis B, chlamydia dhe syphilis, qe ne vizitene e pare prenatale.
Ndersa Gonorea dhe hepatitis C behet ne grate me rrisk te larte

• Vajzat mbi 21 vjec kryerja e Pap test per anomaly te qafes se mitres, ndryshimet inflamatore, prekanceroze te shkaktuara nga HPVs. cdo vit per 3 vitet e para, si dhe cdo vjet nese pergjigjet e para dalin normale.
• Vajzat nen 25 vjec te cilat jane seksualish active:: cdo vajze seksualisht active nen moshen 25 vjecare duhet te testohet per klamidia nepemjet testit te urines apo nepemjet sekrecioneve vaginale.
Pas mjekimit te ketij infeksioni duhet perseritur ekzaminimi 3 muaj me vone, per te shmangur nje rinfektim apo nje trajatim jo te rregullt. Gjate jetes se vete nje grua mund te riinfektohet prej klamidias, ne cdo kohe, pavaresisht kalimit njehere te infeksionit apo trajtimi te tij te meparshem. Gjithashtu, per te gjitha vajzat e kesaj moshe duhet bere depistimi per gonoren.
• Burrat homoseksual: te krahasuar me grupet e tjere homoseksualet kane rrisk me te larte per te perfituar semundje seksualisht te transhmetueshme. Ne menyre te rregullt, vjetore ose me shpesh, duhen bere testet per HIV, syphilis, chlamydia dhe gonorrhea. Herpes dhe hepatitis B.
Personat e infektuar me HIV: ne keta persona rreziku per te patur nje tjter infeksion eshte shume shume i larte, prandaj dhe behet depistimi i rregullt per syphilis, gonorrhea, chlamydia, herpes si dhe pap test 2 here ne vite.

Mos trjatimi i semundjeve seksualisht te transmetueshme jep komplikacione qe variojne:
• Plage apo gunga ne cdo pjese te trupit
• Rishfaqje te shpeshte te plageve ne zonat genitale
• Rash te krejt lekures
• Dhimbje gjate marrdhenive seksuale
• Dhimbje skrotale, skuqje, enjtje te testeve
• Dhimbje te fundit te barkut (Pelvike )
• Absese (qelb ) ne rrezes te kofshe
• Inflamacione te syve
• Arthritis
• Semundndje pelvike inflamatore
• Infertilitet
• Kancer te qafes se mitres
• Tumore te tjere sikur limfoma, tumore te zores se trashe apo anusit
• Infeksione opportune te lidhura me stadet e avancuara te HIV.
• Transmetimin amtaro -fetal c ka shkakton difekte te femijes, apo lindje parakohe.

Trajtimi
Semundjet seksualisht te transmetueshme te shkaktuara nga bakterie jane pergjithesishte me lehte per tu trjatuar. Infeksionet virale mund te mbahen nen mbikqyrje, por jo gjithmone kurohen. Ne varesi te infeksionit perdoren:
• Antibiotik. shpesh te marre si nje doze e vetme. Trajtojne nje pjese te madhe te semudjeve bakteriale dhe infeksionet parazitare sikur: gonore, sifiliz, klamidia, trikomonas Eshte shume e rendesishme qe te merret mjekimi i plote, ne te njejten kohe qe nderpriten marrdheniet seksuale deri ne trajtimin e plote te semundjes.
• Antiviral: per trjatimi e herpesit pirmar dhe per mbajtjen nen kontroll te rikthimeve te tij Antiviralet mund ta mbajne infeksionin HIV nen kontroll per shume vjet, sa me heret te niset mjekimi aq me efektiv eshte. Nese mjekimi merret sipas keshillave, behet e mundur te ulet numri viral ne vlerat me te ulta pothuaj te pakapshme.

Nese testet klinike dhe laboratorike tregojne qe nje personi eshte mbartes i nje semundje seksuale duhet vene ne dijen te gjithe patneret e periudhes prej nje viti, per t’ iu nenshtruar testeve dhe mjekimit ne rast nevoje

Parandalimi:
• Abstenimi: menyra me efektive per te shmangur semundjet seksualisht te transmetueshme
• Monogamia. Marrdheniet per kohe te gjate me nje partner te painfekatuar
• Vaksinimi: i hershme, me pare se nisja e marrdhenieve seksuale kundrejt HPVs, hepatitis A dhe hepatitis B. 9 ( ne moshen 11 and 12 ).
• Pritja: te shmangen mardheniet vaginale apo anale, me partner te ri deri sa te testohen te dy partneret per pranin e infeksioneve. Marrdheniet seksuale orale jane me pak te rrezikshem, por gjithsesi rekomandihet te perdoren kondom lateksi ose pende dentale ( pjesez drejtkendeshe e holle ) per te shmagur kontaktin e drejtpersedrejti me mukozen gentale.
• Perdorimi i kondomeve apo pendeve dentale: ne meneyre te rregullt, gjate cdo marrdhenie vaginale, anale apo orale. Duhet patur kujdes te mos perdoren lubrifikant vajor ne te njejeten kohe me prezervativin. Perdorimi i tyre, eshte me i kufizuar karshi herpes dhe human papiloma virus.
• Te mos pihet alkol apo droga te tjera: pasi ulet shkalla e gjykimit, dhe rritet rreziku per sjellje te pakntreolluara.
• Te shmangen marredheniet rastesore: me partner te gjetur ne bare, online, apo. vende te tjera argetimi publik.
• Edukimi ne familje:. qe ne moshen e adoleshences duhet qe prindrit te krijojne marrdhenie te drejta me femijet, duke i ndihmuar te kuptojne kohen e nisjes se marrdhnieve seksuale, mjetet e mbrojtese, te mirat dhe keqijat qe sjell ky ndryshim ne jeten e tyre.
• Retheprerja mashkullore: eshte pare qe ul shancet per te perfituar HIV deri 50 %, si dhe parandalon transmetinim e HPV dhe herpsesit genital.

Klamidia
Chlamydia eshte infeksion bakterial i aparatit genital, i cili shpesh here eshte veshtire te diagnostikohet, pasi ne stadet e hershsme te infektimit mund te mos japi shenja apo simptoma. Nese nje person infektohet nga klamidia, shenjtat e para do te shfaqen 1deri 3 jave me vone me shenjat e meposhtme.
• Urinim i dhimbshem
• Dhimbje te fundit te barkut
• Rrjedhje, sekrecione vaginale
• Rrjedhje nga penisi ne meshkujt
• Dhimbje gjate marrdhnieve seksuale
• Dhimbje te testikujve tek burrat

Gonorrhea
Eshte infeksion bacterial, shenjat e para te te cilit, shfaqen 2 deri 10 dite pas perftimit te infeksionit, Por ka dhe raste qe mund te shfqen deri disa muaj pas infektimit.
Shenjat karakteristike jane:
• Sekrecione vaginale te trasha, te turbullta, apo me rrema gjaku nga vagina apo penisi
• Dhimbje djegje gjate urinimit
• Hemoragje mentruale jo normale
• Enjtje dhe dhimbej te testikujve
• Dhimbje te zorreve
• Djegje anal

Trichomonas vaginalis
Eshte semundje e shpeshte e shkaktuar nga nje parazit njeqelizor Trichomoniasis, e perhapur gjate marrdhenieve seksuale me nje person te infektuar me pare. Zakonisht perhapet ne aparatin urinar tek meshkujt ose mund te mos japi shenja te tjera.
Ndersa te grate, jep shenja qe variojne nga nje irritm i lehte deri ne inflamacion te rende:
• Rrjdhje vaginale te bardha me nuance gri ose verdhe
• Rrjedhje nga penisi tek meshkujt
• Ere te rende e te forte vaginale
• Irritim dhe djegje vaginale
• Djegje dhe irritim brenda penisit
• Dhimbje gjate marrdhenive seksuale
• Dhimbje gjate urinimt

HIV
HIV eshte infeksion i shkatuar nga virusi i imunodeficences. Ky virus interferon me aftesite e trupitt per te luftuar infeksionet e tjera, virale, bakterial apo mykotike duke cuar ne nje semundje kronike vdekjeprurese. Shenjat e para mund te jene ne formen e gjendje virale, zakonisht 2-6 jave pas infektimit.
Shenjat e hershme dhe simptomat:
• Ethe
• Dhimbje koke
• Dhimbje fyti
• Zmadhim te gjendrave limfatike
• Rash
• Lodhje

Keto shenja zakonisht zhduken brenda javes apo muajit, gjate kesaj periudhe personi i infektuar eshte shume infektues per te tjeret: Shenjat e tjera nisin te shfaqen pas 10 ose me shume vitesh nga infeksioni primar.
Me pas, kur virusi shumohet dhe shkaterron sistemin imun shfaqen shenjat e semundjes kronike sikur:
• Gjendra limfatike te zmadhuara
• Diarrhea
• Renie ne peshe
• Ethe
• Kolle dhe shkurtim te frymemarrjes

Stadet e vonshme te HIV:

• Lodhje e vazhdueshme dhe e pashpjegueshme
• Djerse te shumta naten
• Ethe te forta per disa jave me temp mbi 38 grade
• Zmadhim te limfonodujve per me shume se 3 muaj
• Diare kronike
• Dhimbje koke te vazhdueshme
• Infeksione jo te zakonshme

Herpesi genital
Shkatohet nga virusi herpses simplex. Ai deperton ne organizem neperpjet te carave te vogla te lekures apo nepermjet mukozes. Shumica e njerezve nuk e dine qe jane te infektuar per nje kohe te gjate, por shihen raste kur mund te kene episode te herepashershme te shfqjes se semundjes: Episodi i pare eshte i formes me te rende:
• Vezikula te vogla, pucrra te kuqe, apo plage te hapura ( ulcera ) ne zonat genital, anale apo ne indet perreth.
• Dhimbje dhe te kruara ne zonat genitel, ne te ndenjura dhe ne pjesen e brendshme e kofshes.

Shenjta e para, jane dhimbje ose djegje, qe nis brenda pak javesh nga infektim. Disa dite me pas, shfaqen gungeza te vockla te kuqe, te cilat me vone cahen, dhe behen plage te cilat pikojne ose gjakosin, me pas formojne kore dhe sherohen. . Ne disa raste, keto plag mund te perhapen ne zonen vaginal, ne organet genitale te jashtme, ne te ndenjura, ne anus, ne kofshe, apo dhe brenda kanalit te uretres.
Te gjitha keto japin dhimbje, djegje gjate urinimt, si dhe gjendje te dobesi e te ngjshme me ate te gripit sikur dhimbje koke, dhimbje te muskujve, ethe, gjendra limfatike ne rreze te kofshes.

Lythat Genital
Shkaktohn nga human papiloma virus, te tipeve te shumte dhe te ndryshem (mbi 100 tipe):
• Fryrje te vogla, te ngjyre te kuqe apo grim mbi lekuren e zonave genital.
• Lytha te shumte te bashkaur prane njeri –tjetrit ne forme lulelaker
• Djegje ose diskofort ne zonat genital
• Hemoragji gjate marrdhnieve seksuale

Shpeshhere, lythat mund te mos japin asnje shenje. Ato mund te jeten te vogla ne rendin e 1 mm, apo te medha e bashkuara ne forma komplexe. Tek grate, lythat mund te rriten ne vulve, ne muret e vagines, ne zonen e lekures midis vagines dhe anusit, ne qafen e mitres. Tek meshkujt ato rriten ne lekuren e trupit te penis, ne skrotum, ose ne anus. Lythat genital mund te rriten ne goje apo ne gryke nese ka patur mardhenie seksuale orale me person te infektuar.

Hepatiti
Hepatitis A, hepatitis B dhe hepatitis C jane infeksione viral te cilat prekin melcin. Disa jave pas infektimi persoant e prekur mund te shfaqin:
• Lodhje
• Nauze dhe te vjella
• Dhimbje bakru, diskomfort, sidomos ne pjesen qe perkon me melcin, ne krahun e djathte, nen brinjet e fundit
• Humbje oreksi
• Ethe
• Urine ne ngjyre te erret
• Dhimbje muskujve apo te artikulacioneve
• Te kruara
• Zverdhje te lekures dhe te syve

Syphilizi
Eshte infeksion i shkaktuar nga nje bakter spiroket, treponema pallidum, , qe prek organet genital, lekuren, mukozat, dhe mund te preki dhe pjese te tjera te trupit, perfshire ketu zemren dhe trurin. Shenjat zhvillohen ne 4 stade: primar, sekondar, latent dhe terciar. Njihet dhe nje gjendje e quajtur sifiliz congenital kur semudnja kalon nga nena tek femija akoma i palindur duke dhene komplikacione te renda.

Sifilizi primar
Shenjat zhvillohen 10 dite deri 3 muaj pas infektimit:
• Nje plage (shancre) e vogel jo e dhimbshme, ne ate pjese te trupit ku dhe eshte bere renia e pare ne kontakt me trepnemen, zakonisht ne zonat geitale, rectum, gjuhe, apo buze. Zakonisht mund te jete vetem nje shankre, por ka raste kur jane te shumte. • Zmadhim te limfonodujve
Keto shenja, zakonosht zhduken pa mjekim, por semundja mbetet dhe rishfaqet ne stadet e mevonshme.

Sifilizi sekondar
Shenjta nisin rreth 10 jave pas daljes se chancre, dhe perfshijne:
• Rash i lekures ne ngjyre te kuqe apo te kuqe me muance kafe, plage ne madhesine e qindarkave, mbi t etgjithe trupin, perfshire dhe palmat dhe shputen e kembes.
• Ethe
• Lodhje dhe nje ndjenje e lehte diskomforti
• Dhimbje dhe kruarje
Keto shenja mund te zhduken brenda pak javesh, ose te zhduken e rishfaqen disa here brenda 1 viti.

Sifilizi latent
quhet latent kur nuk shfaqet asnje shenje apo symptom, pasi kalone formen sekondare. Semundja mund te progredoj ne dtadin terciar.

Sifiliz Tertiar
nese lihet pa trajtuar, bakteriet e sifilizit mund te perhapen, duke sjell demtime te organeve te brendshem deri ne vdekje disa vjet pas perftimit t e infeksionit.
• Demtime neurologjike: goditje, infeksione dhe inflamacion te membranave te likidit rrethues ne tru dhe ne shtyllen kurrizore (meningitis), koridinim I keq u muskujve, paralize, shurdhim apo demtime te syve, ndryshime te personalitetit apo dementia.
• Demtime kardiovascular: demtime te aortes me formim aneurizme, inflamacione te saj, apo te arterieve te medha te trupit.